Historie - Gradus van Dalen

Gradus van Dalen, het RETO-lid dat op de Grebbeberg sneuvelde

RETO Arnhem ontving onlangs een aantal bijzondere medailles van Marjolein van Sadelhoff uit Laag-Soeren. De relikwieën zijn stille getuigen van een sportief leven van haar oom Gradus van Dalen (1919-1940).

Ooit moet Gradus van Dalen ze met trots hebben gedragen, de medailles die hij in de jaren dertig als fietser van RETO verzamelde. Het zijn aandenkens aan toertochten en wedstrijden die hij als tiener reed, waaronder ook twee derde prijzen uit 1934.

De medailles lagen jaren in een doos in de woning van Marjolein van Sadelhoff, het nichtje van Van Dalen. Hij was de zoon van haar opa en oma. Vanwege een verhuizing moest er worden opgeruimd, maar weggooien wilde Van Sadelhoff de medailles niet. Ze benaderde het bestuur van RETO, waarna de leden Jack Boumeester en Jesse Reith in februari op bezoek gingen.

,,Een omgekomen oom die ik nooit gekend heb, maar heel diep in mijn lijf aanwezig is”, omschrijft Van Sadelhoff haar relatie met Gradus van Dalen. ,,Tot de vondst van deze spullen was Gradus’ naam alleen maar verbonden aan verdriet”, zegt ze. Hij stierf als jonge soldaat op 13 mei 1940 op de Grebbeberg, een enorm gat bij de familie achterlatend.

,,In het gezin van mijn opa en oma was er sinds die tijd alleen maar verdriet. Dit betekende veel voor mijn moeder (de zus van Gradus), omdat zij het verdriet van het overlijden van haar broer en zusje Annie (die op vijfjarige leeftijd overleed) probeerde te compenseren door er altijd voor haar vader en moeder te zijn. Alle aandacht ging naar hen uit. Het resulteerde in een moeilijk leven voor haar. Hiermee werden mijn broer en ik geconfronteerd.”

Weinig is bekend over het leven van Gradus van Dalen. Hij werd geboren als Gerardus op 27 juli 1919 en groeide op in de Schaapsdrift in de Arnhemse wijk Plattenburg. Getrouwd was hij niet. Op een overgebleven foto, nu ook in het bezit van RETO, poseert hij in uniform bij een waterval in het nabijgelegen park Angerenstein.

Ook over zijn dood bestaan de nodige vragen. Bekend is dat Van Dalen sergeant was bij het Mitrailleurcompagnie I-8 RI. Hij was in de meidagen van 1940 betrokken bij de heftige gevechten op en rond de Grebbeberg bij Rhenen. Duitse SS-troepen braken bij de sluis aan de zuidoostzijde van de Grebbeberg door de verdediging, waarbij Gradus omkwam. Hij is samen met zes andere mannen gevonden. Ze lagen opvallend dicht bij elkaar, waardoor het vermoeden van een executie is ontstaan. Daar is echter geen bewijs voor gevonden.

Van Sadelhoff ging als jong meisje vaak met haar oma mee naar de oorlogsbegraafplaats op de Grebbeberg. ,,Ze nam altijd bloemen mee, het liefst de lelietjes-van-dalen die mijn opa kweekte op zijn land. Daar vond hij zijn manier van overleven, door heel hard te werken. Ook nam mijn oma altijd een rolletje pepermunt mee voor de mensen die de graven verzorgden. Met hen kreeg zij een hechte band.”

,,Nu herdenken mijn broer en ik met onze kinderen en kleinkinderen Gradus op 4 mei met lelietjes-van-dalen. Een lange tijd terug vroeg mijn oudste zoon of ik met hem eens naar de Grebbeberg wilde gaan. Zij hadden op school gesproken over de oorlog. Ik vertelde hem het een en ander en ook het verhaal van het rolletje pepermunt. ‘Zullen we een rolletje King meenemen’, vroeg ik. ‘Misschien zien we de beheerder wel.’

,,Inderdaad was degene de graven aan het verzorgen. Toen hij ons bij het graf van Gradus zag staan, kwam hij naar ons toe. Hij herinnerde mijn oma heel erg goed. Toen gaven wij hem het rolletje pepermunt. Een moment van stilte viel en een traan aan die herinneringen. Hij was aan zijn pensioen toe en vond het verschrikkelijk om de verzorging van de graven achter zich te moeten laten.”

Het delen van dit verhaal raakt Marjolein van Sadelhoff, maar het helpt ook in de verwerking: ,,Nu denk ik met een glimlach aan hem, omdat ik door het vinden van onder andere zijn gewonnen medailles weet dat hij genoten heeft van zijn leven voor zijn dood.”

Het bestuur van RETO denkt na over een gepaste wijze om Gradus van Dalen te eren. De medailles worden tentoongesteld in het clubhuis.

https://www.grebbeberg.nl/index.php?page=dalen-g-van